วรรคที่ 4

คิหิสส อรหาติกถา

[867] สกวาที คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ หรือ ?
ปรวาที ถูกแล้ว.
ส. คิหิสัญโญชน์ของพระอรหันต์ยังมีอยู่ หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
ส. คิหิสัญโญชน์ของพระอรหันต์ไม่มี หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. หากว่า คิหิสัญโญชน์ของพระอรหันต์ไม่มี ก็
ต้องไม่กล่าวว่า คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้.
[868] ส. คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. คิหิสัญโญชน์อันพระอรหันต์ละขาดแล้ว ถอน
รากขึ้นแล้ว ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน ทำให้ไม่เกิดได้ในภายหลัง
ทำให้มีอันไม่เกิดขึ้นต่อไปเป็นธรรมดาแล้ว มิใช่หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. หากว่า คิหิสัญโญชน์อันพระอรหันต์ละขาดแล้ว
ถอนรากขึ้นแล้ว ทำให้เป็นดุจตาลยอดด้วน ทำให้ไม่เกิดได้ในภายหลัง
ทำให้มีอันไม่เกิดขึ้นต่อไปเป็นธรรมดาแล้ว ก็ต้องไม่กล่าวว่า คฤหัสถ์
พึงเป็นพระอรหันต์ได้.

[869] ส. คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. คฤหัสถ์ไร ฯ ที่ยังมิได้ละคิหิสัญโญชน์แล้วเป็น
ผู้กระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ในปัจจุบันเทียวมีอยู่
ป. ไม่มี.
ส. หากว่า คฤหัสถ์ไร ๆ ที่ยังมิได้ละคิหิสัญโญชน์
แล้วเป็นผู้กระทำที่สุดแห่งทุกข์ในปัจจุบันเทียวไม่มี ก็ต้องไม่กล่าวว่า
คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ดังนี้.
[870] ส. คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. ปริพาชก ผู้วัจฉโคตร ได้กราบทูลพระผู้มี-
พระภาคเจ้าว่าดังนี้ ข้าแต่พระโคดมผู้เจริญ คฤหัสถ์ไร ๆ ที่ยัง
มิได้ละคิหิสูญโญชน์แล้วเป็นผู้กระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้ เพราะ
กายแตกมีอยู่หรือหนอ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสตอบว่า ดูก่อน
วัจฉะ ไม่มีคฤหัสถ์ไร ๆ ที่ยังมิได้ละได้หิสัญโญชน์แล้วเป็นผู้
กระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้เพราะกายแตก ดังนี้¹ เป็นสูตรมีอยู่จริง
มิใช่หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
1. ม.ม. 13/243

ส. ถ้าอย่างนั้น ก็ไม่พึงกล่าวว่า คฤหัสถ์พึงเป็น
พระอรหันต์ได้ดังนี้.
[871] ส. คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ หรือ ?
ป. ถูกแล้ว.
ส. พระอรหันต์ทรงเสพเมถุนธรรม พึงยังเมถุน-
ธรรมให้เกิดขึ้น พึงนอนที่นอนอันคับแคบด้วยบุตร พึงใช้ผ้ากาสิกและ
จุรณจันทน์ พึงทัดทรงดอกไม้ของหอมและเครื่องลูบไล้ พึงยินดีเงินทอง
พึงรับแพะ แกะ ไก่ สุกร พึงรับช้าง วัว ม้า ลา พึงรับนกกระทา
นกคุ่ม และหางนกยูง พึงทรงเกี้ยว คือ เครื่องประดับมวยผม มีขั้ว
อันเหลือง พึงทรงผ้าขาวมีชายยาว พึงเป็นผู้ครองเรือนตลอดชีวิต หรือ ?
ป. ไม่พึงกล่าวอย่างนั้น ฯ ล ฯ
[872] ป. ไม่พึงกล่าวว่า คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้
หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ป. ยสกุลบุตร อุตติยคฤหบดี เสตุมาณพ ได้บรรลุ
พระอรหัตทั้งเพศคฤหัสถ์ มิใช่หรือ ?
ส. ถูกแล้ว.
ส. หากว่า ยสกุลบุตร อุตติยคฤหบดี เสตุมาณพ
ได้บรรลุพระอรหัตทั้งเพศคฤหัสถ์ ด้วยเหตุนั้นนะท่านจึงต้องกล่าวว่า
คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้.
คิหิสส อรหาติกถา จบ

อรรถกถาคิหิสส¹ อรหาติกถา

ว่าด้วยคฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้

บัดนี้ ชื่อว่า เรื่องคฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้. ในเรื่องนั้น
ชนเหล่าใดมีความเห็นผิด ดุจลัทธิของนิกายอุตตราปถกะทั้งหลายว่า
คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์ได้ เพราะเห็นความเกิดขึ้นแห่งพระอรหันต์
ของชนทั้งหลายมีพระยส กุลบุตร เป็นต้น ผู้ดำรงอยู่ในเพศของ
คฤหัสถ์ ดังนี้ คำถามของสกวาทีหมายถึงชนเหล่านั้น. บรรดาคำเหล่านั้น
คำว่า คิหิสฺส อธิบายว่า ผู้ใดชื่อว่า คฤหัสถ์ เพราะประกอบ
พร้อมแล้วด้วยสัญโญชน์ของคฤหัสถ์ ผู้นั้น พึงเป็นพระอรหันต์ได้
หรือ ? ส่วนปรวาทีไม่รู้ความประสงค์ เมื่อเห็นอยู่ซึ่งสักว่าเพศคฤหัสถ์
เท่านั้น จึงตอบรับรองว่า ใช่. บัดนี้สกวาทีจึงเริ่มคำว่า คิหิสัญโญชน์
ของพระอรหันต์ยังมีอยู่หรือ เป็นต้น เพื่อแสดงนัยนี้ว่า ชื่อว่าพึง
เป็นคฤหัสถ์ ย่อมเป็นด้วยสัญโญชน์ของคฤหัสถ์ มิใช่เป็นคฤหัสถ์ด้วย
สักแต่เพศ เหมือนคำทีพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า :-
แม้หากว่า ผู้ใดมีธรรมอันประดับแล้ว
สงบแล้ว มีตนฝึกแล้ว เป็นผู้เที่ยง เป็น
พรหมจารี ละอาชญาในสัตว์ทั้งปวงแล้ว พึง
1. ข้อนี้แยกบทว่า คิหิ อสฺส อรหา แปลว่า คฤหัสถ์พึงเป็นพระอรหันต์
อีกอย่างหนึ่ง แปลว่า พระอรหันต์พึงเป็นคฤหัสถ์ ดังนี้ก็ได้.